Hệ thống Di tích Tây Yên Tử gắn với sự hình thành và phát triển của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử do Phật hoàng Trần Nhân Tông sáng lập từ thế kỷ XIII. Đây cũng là nơi mà Thái thượng hoàng Trần Nhân Tông rời kinh thành thượng sơn từ sườn Tây Yên Tử, nhập niết bàn trên núi Ngọa Vân. Sư tổ Pháp Loa và đệ tam Huyền Quang cũng theo con đường phía Tây Yên Tử hành đạo Phật sự của Trúc Lâm.